Omlijning Rechtspsychologie

Kernactiviteiten

Rechtspsychologen gebruiken wetenschappelijke kennis over fundamentele psychologische functies (bijv. perceptie, geheugen en besluitvorming) en sociale dynamiek (bijv. meegaandheid en suggestibiliteit), om forensische vragen af te handelen over de betrouwbaarheid van verklaringen van ooggetuigen, slachtoffers en verdachten. Hun expertise omvat hoe interne (bijv. intoxicatie) en externe factoren (bijv. ondervragingstechnieken) van invloed kunnen zijn op de betrouwbaarheid van dergelijke verklaringen.

Rechtspsychologen voeren voornamelijk evaluaties uit die binnen de volgende drie deeldeskundigheidsgebieden vallen:

009.1 Betrouwbaarheid van verklaringen

Binnen dit deeldeskundigheidsgebied evalueren rechtspsychologen de betrouwbaarheid van verklaringen die zijn afgelegd door slachtoffers, verdachten en getuigen (inclusief verklaringen van kinderen en personen die gevoelig zijn voor suggesties of druk), zoals beschuldigingen van strafbare feiten, bekentenissen of ingetrokken verklaringen en beschrijvingen van gebeurtenissen waar iemand getuige van was. Deskundigen binnen dit deeldeskundigheidsgebied nemen in ogenschouw op welke manier slachtoffers, verdachten en getuigen zijn ondervraagd (inclusief speciale ondervragingstechnieken voor kinderen en personen die gevoelig zijn voor suggesties of druk) en hoe dit de kwaliteit van hun verklaring kan beïnvloeden. Ze kijken ook naar omgevingsfactoren die invloed kunnen hebben op verklaringen (bijv. waarnemingsomstandigheden, detentie, slaaptekort).

009.2 Misleiding betreffende verklaringen

Binnen dit deeldeskundigheidsgebied evalueren rechtspsychologen technieken om misleiding te detecteren. Hieronder vallen advies over onderzoekstechnieken voor verbale en non-verbale geloofwaardigheid en testen om simulatie (ziektes of aandoeningen veinzen) en vastgestelde geheugenstoornissen te herkennen.

009.3 Psychologie van bewijs en bewijsvergaring

Binnen dit deeldeskundigheidsgebied proberen rechtspsychologen de rechter te adviseren door de principes van de psychologische beslissingstheorie (bijv. literatuur over cognitieve biases) toe te passen op bewijsmateriaal (bijv. uitkomst van line-ups). Experts in dit deeldeskundigheidsgebied nemen de betrouwbaarheid en validiteit van de onderzoeksmethoden in ogenschouw. Deze omvatten het identificeren van personen (bijv. line-ups of show-ups), objecten (bijv. line-up van bewijsmateriaal) en stemmen en de bijbehorende identificatieprocessen.

Rechtspsychologen geven ook second opinions over bovenstaande onderwerpen.

De grenzen van de rechtspsychologie

Het veld rechtspsychologie en het veld 003.0 Forensische Psychiatrie, Psychologie en Orthopedagogiek (FPPO) zoals vastgesteld door het College zijn verschillende expertisegebieden. De kernvraag die door rechtspsychologen wordt beantwoord, gaat over de betrouwbaarheid van verklaringen, de evaluatie van misleiding en de wetenschappelijke waarde van bewijsmateriaal. Rechtspsychologen evalueren getuigenverklaringen, onderzoeken leugendetectie(instrumenten) en onderzoeken cognitieve biases in onderzoekstechnieken, voor zover deze verband houden met het bewijs. Daarentegen houdt de FPPO-deskundige zich voornamelijk bezig met het diagnostisch onderzoek naar de psychopathologie van de verdachte in relatie tot het vermeende misdrijf.

FPPO-deskundigen helpen de rechter om de derde en vierde vraag te beantwoorden die in artikel 350 sv worden gesteld, inzake de strafbaarheid van de verdachte en het vaststellen van sancties. Rechtspsychologen helpen rechters echter om de eerste vraag in artikel 350 sv te beantwoorden, namelijk of de verdachte het vermeende misdrijf heeft gepleegd. Rechtspsychologen dragen daarom bij aan het feitenonderzoek. Hierbij kunnen rechtspsychologen informatie uit het FPPO-veld gebruiken. Rechtspsychologen kunnen bijvoorbeeld de psychopathologie van de verdachte in ogenschouw nemen bij het evalueren van de waarde van een bekentenis.

Een ander voorbeeld van de overlap aan kennis tussen rechtspsychologie en FPPO is wanneer rechtspsychologen getuigenverklaringen over geheugenverlies evalueren, waarbij ze psychometrische instrumenten gebruiken de symptoomvaliditeit te onderzoeken (bijv. misleiding). Indien rechtspsychologen zich bezighouden met psychopathologie en misleiding, respecteren ze de grenzen van hun expertise, wat betekent dat ze geen psychiatrische diagnoses stellen.

Rechtspsychologie, zoals genormeerd door het NRGD, staat ook los van de onderzoekspsychologen die samenwerken met de politie. Hoewel rechtspsychologen en onderzoekspsychologen zich op soortgelijke kennis baseren, zijn hun rollen binnen juridische procedures duidelijk verschillend. Onderzoekspsychologen geven tijdens de onderzoeksfase (voorafgaand aan het proces) advies aan medewerkers van wethandhavingsinstanties en/of de openbaar aanklager. Rechtspsychologen rapporteren aan rechtbanken en worden gezien als experts betreffende het wetboek van strafvordering.